Jak zidentyfikować film i (nie)zwariować

Część 1, w której porozmawiamy sobie o zaginionych filmach.

Pod koniec lutego 2017 roku przez przypadek skasowałam jeden z moich blogów na tumblrze, który prowadziłam przez ponad trzy lata i, popłakawszy sobie trochę nad wszystkim, co przepadło, postanowiłam dołączyć do kolejnego „fandomu”. Wcześniej zajmowałam się sprawami związanymi głównie z wojenną trylogią seriali HBO („HBO WAR”, tak się #tagowaliśmy) i wskoczyłam w świat #oldhollywood, #silentera, #silentfilm i, co poszło już dalej, a co stało się ważną częścią mojego życia, #lostfilm.

Czym jest „lost film”? Gdyby tłumaczyć dosłownie, jest to film stracony. Gdy pójść za oficjalnym polskim tłumaczeniem, jest to film zaginiony. Bo „lost” brzmi okrutnie, kiedy mówimy o tysiącach niemych i wczesnych dźwiękowych filmów, które zostały nagrane na wrażliwej i niestabilnej taśmie filmowej 35mm. Bo wiemy, że jeśli coś jest „lost”, zwłaszcza kiedy mowa o starych filmach, to pewnie już tego nie znajdziemy.

Rolki z filmami nagranymi na taśmie 35mm były (i wciąż są) wysoce łatwopalne, zwłaszcza, jeśli przechowywano je w nieodpowiednich warunkach. Pierwszy najbardziej znany i wspominany dziś pożar, w którym przepadły jedyne znane kopie wielu filmów przeszedł do historii jako 1937 Fox Vault Fire. Był 9 lipca 1937, ciepła noc po upalnym dniu (38 stopni w cieniu), godzina druga. Rolki zaczęły dymić. Lubią to robić, jeśli jest im za gorąco. Pożar, który wybuchł, gdy doszło do samozapłonu filmowej taśmy gaszono przez ponad 3 godziny. Doprowadził do śmierci trzynastoletniego chłopca.

 „Zniszczeniu uległy tylko stare filmy”, powiedzieli ludzie z 20th Century Fox po ugaszeniu ognia i oszacowaniu start. Stare, czyli jakie? 75% wszystkich filmów wytwórni Fox nagranych przed 1930 rokiem, tak? Macie na myśli prawie całe kariery takich gwiazd jak Tom Mix, Theda Bara (1917 Cleopatra!!!, na miłość boską), Valeska Suratt (11 filmów nagranych, wszystkie stracone), czy Evelyn Nesbit (12 filmów dla Foxa, prawie wszystkie przepadły).

Nie potrzebowaliśmy dialogu. Mieliśmy twarze! (Sunset Boulevard)

Sunset Boulevard, 1950. Rolę Normy Desmond, byłej, zapomnianej gwiazdy kina niemego zagrała Gloria Swanson, box office magnet  w latach 20.

Rok 1965. MGM (Metro-Goldwyn-Mayer zwane też Major Grand Mistake) Vault 7 Fire. Zwarcie instalacji obok półek z rolkami filmowej taśmy  doprowadza do eksplozji, która zabija jedną osobę. Pożar zniszczył jedyne znane kopie wielu niemych filmów, w tym jednego z najbardziej obecnie poszukiwanych filmów, London After Midnight z Lonem Chaneyem.

W 1967 roku część archiwum MGM w Culver City została zrównana przez kolejny pożar.

Jedną z większych przyczyn „zaginięć” niemych filmów było również celowe ich niszczenie. Po nastaniu na dobre ery dźwiękowej, którą zachłysnęli się reżyserowie i widzowie, nieme filmy znacznie straciły na komercyjnej wartości. Studia potrzebowały miejsca w swoich magazynach, a powierzchnie magazynowe kosztowały za dużo, żeby ktoś przejmował się trzymaniem „starych” materiałów. Lepiej było pozbierać puszki z bezcennymi z punktu widzenia historii filmu rolkami i wywieźć je na wysypisko śmieci. Całe kariery aktorów i aktorek, reżyserów i scenarzystów, którzy często poświęcili niememu kinu swoje najlepsze lata.

Piętnaście sekund. To wszystko co pozostało nam z jednego z najdroższych i najbardziej zaawansowanych pod względem techniki filmowej filmów swoich czasów. Według studia, film kosztował dzisiejsze 9.7 milionów dolarów. Theda Bara nosiła w nim kostiumy, które nawet dziś niektórzy uznaliby za ryzykowne. Nagrana w 1917 roku Cleopatra przepadła zaledwie dwadzieścia lat później. Łącznie Theda Bara wystąpiła w 40 filmach. Przetrwało sześć.

Cleopatra, 1917

Clara Bow zagrała w 57 filmach, z których 20 uznaje się za zaginione, a 5 kolejnych za niekompletne. W 1928 nagrała Red Hair, w którym pojawia się sekwencja w technikolorze — przetrwała do dziś. Razem 72 sekundy.

Red Hair, 1928

Po śmierci Wallace’a Reida, młodego, obiecującego aktora, któremu życie zniszczyło uzależnienie od morfiny w imię zasady show must go on, jego żona Dorothy Davenport Reid, zachęcona przez przyjaciół i znajomych, zaczęła mówić głośno o uzależnieniach. Poruszyła temat tabu, bo wiedziała, że ludzie jej posłuchają — fani stracili idola z ekranów, przemysł filmowy świetnego, charyzmatycznego aktora, a ona męża i ojca swoich dzieci. Human Wreckage ujrzał światło dzienne w 1923 roku. Wcześniej o tym problemie nie mówiono. Do dziś najprawdopodobniej nie zachowała się żadna kopia.

Wiecie, że Wielkiego Gatsby’ego sfilmowano już w 1926 roku? Minutowy trailer. To wszystko, co zostało nam do dziś.

Mary Miles Minter była pierwszą filmową Anią z Zielonego Wzgórza w 1919 roku. Dziś nie zobaczymy już ani jej roli jako Ani, ani Paula Kelly’ego jako Gilberta. Z drugiej strony, Lucy Maud Montgomery i tak nieźle się wściekła, kiedy zobaczyła, co adaptacja zrobiła w jej powieścią…

Mało kto pamięta dziś Pauline Frederick lub Elsie Ferguson — znane i kochane przez publiczność aktorki teatralne, które „wskoczyły” w świat filmów. Ze swojej pracy w latach 1915-1928 Frederick pozostało mniej niż 10 filmów, a Ferguson — jeden niemy i jeden mówiony.

William Farnum, jeden z najlepiej zarabiających kowbojów czasów niemego kina został z dwoma filmami.

Ta cebula nie sprawi, że się rozpłaczę.
Cebula: 75% wszystkich niemych filmów zaginęło

Na pocieszenie powiem tylko, że nie brakuje, na szczęście, ludzi, którzy kochają i doceniają dziś nieme kino i aktywnie poszukują zaginionych filmów. Ich wysiłki nie idą na marne. Z bardziej znanych przykładów:

Wings, wojenno-romantyczny, nagrany za dzisiejsze 28 milionów dolarów, z Clarą Bow, Charlesem „Buddym” Rogersem, Richardem Arlenem  i małą rolą późniejszej wielkiej gwiazdy: Gary’ego Coopera. Pierwszy w historii nagrodzony Oscarem dla najlepszego filmu. Mogliśmy go nigdy nie zobaczyć, gdyby w 1992 roku w Cinémathèque Française w Paryżu nie odnaleziono kompletnej kopii i szybko nie skopiowano niestabilnej taśmy na film na bazie octanu celulozy. Cuda czasem się zdarzają.

Wings, 1927

Secrets of the Night (1924) z ZaSu Pitts, Madge Bellamy i Jamesem Kirkwoodem Sr. odnaleziono w piwnicy domu w Ontario w 2017 roku.

The Passion of Joan of Arc (1928), często zaliczany do grona najlepszych niemych filmów, pozostawał bardzo mocno niekompletny do 1981, kiedy to w szafie szpitala psychiatrycznego w Norwegii odnaleziono kompletną kopię.

Pictureland (1911) długo uznawany za kompletnie stracony, z małą i jedną z pierwszych ról ulubienicy Ameryki Mary Pickford, został odnaleziony w Japonii przez kolekcjonera z Australii, który ok. 2016/17 roku zakupił jego kopię z pomocą członków forum Nitrateville, a później razem z nimi dokonywał identyfikacji aktorów w poszczególnych klatkach.

Kompletna kopia Sadie Thompson (1928) z wielką Glorią Swanson i jeszcze większym Lionelem Barrymore (z tych Barrymore’ów) została odnaleziona w prywatnym archiwum Mary Pickford po jej śmierci w 1979 roku.

Ludzie bez jutra, polski film z 1921 został w 2015 odnaleziony w Niemczech.

Lucky Star (1929), jeden z moich ulubionych filmów ze wspaniałą ekranową parą, Janet Gaynor i Charlesem Farrellem, wspaniała rola pierwszej w historii zdobywczyni Oscara za rolę aktorki pierwszoplanowej, został nagrany w dwóch wersjach — niemej i dźwiękowej. Obie długo pozostawały uznane za zaginione, dopóki w późnych latach osiemdziesiątych nie odnaleziono niemej kopii w archiwum EYE Film Institute w Holandii. Dźwiękowa wersja prawdopodobnie zaginęła na zawsze.

Lucky Star, 1929

Dawson City: Frozen Time to amerykański film dokumentalny z 2016 roku, w którym przedstawiono historię kanadyjskiego miasta Dawson City od jego powstania w czasach Gorączki Złota w Klondike do 1978 roku, kiedy to w zmarzniętej ziemi w miejscu dawnego basenu lub lodowiska do hokeja znaleziono 533 rolki z niemymi filmami, które zostały tam zakopane w 1929 roku.

Najbardziej znane archiwa, które wciąż przechowują i od czasu do czasu odnajdują uznane za zaginione filmy:

EYE Film Institute Netherlands  w Amsterdamie (mają kanał na yt)
Biblioteka Kongresu (memory.loc.gov)
George Eastman Museum (Rochester, NY)
Czech National Film Archive (Národní filmový archive, Praga)
National Film and Sound Archive (Canberra, Australia)
Filmoteca Española (Madryt)
Danish Film Institute (Det Danske Filminstitut, Kopenhaga)
New Zealand Film Archive
Gosfilmofond Archive (Moskwa)
Ljubljana Film Museum (Lublana)
Cinémathèque Française (Paryż)
UCLA Film and Television Archive (Los Angeles)
Filmoteka Narodowa

filmy dźwiękowe
1928 rok
filmy nieme
#takbyło